2014-10-01
Wbrew zdrowemu rozsądkowi? (1)
Punkt wyjścia: Wypowiedź bardzo ważnego polityka polskiego o zdrowym rozsądku. „Ludzie nie tworzą sobie w głowach – tak jak to robią intelektualiści – wyobrażeń idealnej partii. Po prostu zachowują się racjonalnie, wybierając z dostępnych politycznych ofert (…) Ludzie mają zdroworozsądkowe poglądy na politykę” – „Gazeta Wyborcza”, 6-7 lipca 2013 r.
Populistyczną funkcją przeciwstawienia „ludzie –intelektualiści” zajmę się może kiedy indziej. Interesuje mnie teraz treść pojęcia „zdrowy rozsądek”, przy pomocy którego ten polityk chce zdefiniować “racjonalność ludzi” i “wyobrażenia intelektualistów”. Wpisuję do tego notesu fragmenty o “zdrowym rozsądku” z mej książki O prowadzeniu i analizowaniu polityki państwa, Wyd. ATUT i CSNiE UWr., Wrocław 2013, s. 48-49, adaptując je do wymogów strony internetowej i traktując jako uzupełnienie moich wykładów z analityki politycznej.
(…) Moja rezerwa wobec tak w dyskursie publicznym funkcjonującego i reifikowanego „zdrowego rozsądku” (zob. cytat z “GW”) bierze się stąd, że często ludzie to pojęcie stosujący przeciwstawiają je, łącznie ze swym pozytywnie waloryzowanym doświadczeniem osobistym, stanowisku naukowemu. Ale uwaga: Nie należy mylić “zdrowego rozsądku” z “rozumem” czy “racjonalnością” – o tych kategoriach piszę w innym miejscu.
Thomas Reid opublikował w 1764 r. rozprawę Principles of Comon Sense, od tego czasu, jako profesor filozofii moralnej na Uniwersytecie Glasgow, systematycznie budując filozoficzną szkołę zdrowego rozsądku, nawiązującą do wcześniejszych teorii moralnego sensu. W 1776 r., Thomas Paine, urodzony w Anglii, opublikował w Filadelfii pamflet Common Sense. Pain stał się niezwykle popularny, ponieważ połączył tę kategorię z postulatem republikańskim, antymonarchistycznym, antykolonialnym (1776 r.). „Najwcześniej kategorię ‘zdrowego rozsądku’ uruchomił u nas Jędrzej (nie Jan!) Śniadecki, który był bardziej przyrodnikiem niż filozofem (…).” - J. Skoczyński w listach do mnie, 1 i 2 listopada 2011 r., uściślających wiadomości podane w: J. Skoczyński, J. Woleński, Historia Filozofii Polskiej, Wydawnictwo WAM, Kraków 2010, s. 155, 173, 208-209, 211, 215-216, 234, 323, 447. Wcześniej Tatarkiewicz pisał, że „[r]ealizm zdrowego rozsądku stanowił osnowę jego [Jędrzeja Śniadeckiego – R.S.] poglądów”, a także, iż „[t]a filozofia rozsądna, ale bez większego polotu, trwała [w Polsce – R.S.] tylko, dopóki nie zjawiła się potężniejsza koncepcja, która porwała umysły. Koncepcją ta był mesjanizm polski” – W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, t. 2, PWN, Warszawa 1968, s. 205-206. Bokajło zwraca uwagę na pracę Wita Jaworskiego, Common sense w Polsce. Z dziejów recepcji szkockiej filozofii zdrowego rozsądku w polskiej myśli konserwatywnej połowy XIX wieku, Aureus, Kraków 1994, traktującą o wpływie filozofii Reida na polskie Oświecenie (Stanisław Leszczyński!), W. Bokajło, Historyczne tło polskiego federalizmu, [w:] W. Bokajło, red., Federalizm. Teorie i koncepcje, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1998, s. 188.